Drodzy Rodzice!
Serdecznie zapraszam do kącika logopedycznego. Znajdą tu Państwo: porady, artykuły, ciekawostki z dziedziny logopedii
a także propozycje ćwiczeń i zabaw usprawniających wymowę.
Mariola Czapla - szkolny logopeda
ROZWÓJ MOWY DZIECKA
Prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływa na globalny rozwój jego osobowości oraz odgrywa ważną rolę w kontaktach społecznych człowieka z innymi ludźmi. Dlatego rozwój mowy jest jedną z najważniejszych umiejętności jaką zdobywają dzieci. Dziecko poznaje otaczający świat dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia i emocje. Rodzice mogą zapewnić dziecku optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju mowy już od momentu jego narodzin. Najdłużej przebywaja z dzieckiem, więc mają największe możliwości wpływania na jego rozwój. Stanowią również wzór, który dziecko będzie próbowało nasladować.
Każde dziecko rozwija się indywidualnie - a więc ma różne tempo m.in. kształtowania mowy. Jednak szczególne znaczenie w rozwoju mowy przypada na okres pierwszych sześciu lat.
Autorzy najczęściej rozwój mowy dzielą na cztery okresy:
I. okres melodii (od urodzenia do pierwszego roku życia)
II. okres wyrazu ( od pierwszego do drugiego roku życia)
III. okres zdania (od drugiego do końca trzeciego roku życia)
IV. okres swoistej mowy dziecięcej (od trzeciego do siódmego roku życia)
Znajomość tej reguły jest zasadniczą sprawą, gdy chcemy mówić o opóźnionym rozwoju mowy. Małe dziecko po urodzeniu powinno dać krzykiem znać o swojej chęci do życia.
- 1 rok - komunikuje się z dorosłymi za pomocą krzyku, gurzy, gaworzy, wymawia pierwsze wyrazy: mama, tata, baba
- od 1 do 2 lat - używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych (ą,ę). Wypowiada się jednowyrazowo np. pomidor- midol, kaczka-kaka, babcia-baba itp.
- 3 lata - porozumiewa się prostrymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski.
- 4 lata - wymawia głoski s, z,c, dz. Mowa ulega dalszemu doskonaleniu.
- 5-6 lat - wymawia głoski sz, ż, cz, dż, r.
- 7 lat - ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.
Kiedy do logopedy?
Które dziecko powinno korzystać z pomocy logopedy?
Kiedy należy zgłosić sie do logopedy?
Najnowsze badania statystyczne pokazują, że co trzecie dizecko w wieku przedszkolnym wymaga zindywidualizowanej opieki logopedycznej. Wizyta u logopedy jest niezbędna w przypadku, jeśli rodzic zauważy, że rozwój mowy dziecka jest nieprawidłowy, odstający od rówieśników, a także, kiedy dziecko nieprawidłowo wymawia pewne głoski. Korygowanie wad wymowy lub powodujących je wad zgryzu czy wad anatomivznych jest bardzo ważne, gdyż niewyleczone wady mogą utrudniać dziecku przyswajanie pisania i czytania.
Pierwszym sygnałem jest opóźniony rozwój moay - zarówno późniejsze pojawienie się pierwszych słów, zdań, jak i powolne tempo ich przyrostu. Dziecko, które dłużej niż inne używa prostych dwusylabowych słów, słowa wielosylabowe zniekształca, zdania buduje nieudolnie, co często powoduje zmianę ich sensu - wymaga interwencji logopedycznej .
Wadą wymowy, z której dziecko nie wyrośnie, i którą tzreba korygować jest seplenienie, a w przypadku dzieci jest to najczęściej seplenienie międzyzębowe. Polega ono na nieprawidłowej realizacji głosek [s,z,c,dz], na wsuwaniu języka między zęby podczas ich artykulacji. Przyczyną może być osłabienie mięśni języka, co koryguje się za pomocą ćwiczeń wymowy lub zbyt krótkie wędzidełko języka, co także wymaga ćwiczeń, a w niektórych przypadkach także zabiegu podcięcia wędzidełka. Seplenienie moży być również wywołane krzywym zgryzem, który trzeba korygować u ortodonty lub zespołem trzeciego migdałka, który wyamga wizyty u laryngologa.
Wady wymowy u dzieci wynikają częstoz nieprawidłowej budowy narządów mowy, które trzeba korygować. W przeciwnym razie wada będzie się pogłębiać.
Rodzicu zadbaj o mój prawidłowy zgryz!
Nie pozwalaj bym podpierał żuchwę.
NAUCZ mnie nabierać powietrze nosem i wydychać ustami.
Spraw, abym zawsze podczas zabawy zamykał usta.
OBSERWUJ tę czynność także podczas snu.
STARAJ się oduczyć mnie nawyku ssania palca, wargi itd.
NIE POZWALAJ abym obgryzał paznokcie, ołówki lub inne przedmioty!
Układając mnie do snu, PODKŁADAJ mi pod głowę NIEWIELKĄ poduszkę.
Przypominaj abym po każdym posiłku mył zęby!
Kiedy zasypiam nie podawaj mi do picia słodkich płynów.
KUCHENNA LOGOPEDIA
Oto przykłady przyjemnych ćwiczeń, które można wykorzystać do usprawniania aparatu mowy. Jeśli chcesz, by Twoje dziecko miało sprawny język, wargi, policzki i podniebienia miękkiego. Wykorzystaj czas spędzony w kuchni, podczas przygotowywania posiłku i zachęcaj je do następujących ćwiczeń:
1. Jedzenie paluszków bez przytrzymywania ich dłonią.
2. Wciąganie makaronu spaghetii bez użycia sztućców.
3. Trzymanie zębami i wargami lekkich produktów na małej plastikowej łyżeczce.
4. Picie jogurtu lub gęstego soku przez słomkę.
5. Lizanie czubkiem języka dużych lizaków.
6. Zlizywanie czubkiem języka rozsmarowanego na talerzu dżemu, nutelli itp. w kształcie np. koła, serca.
7. Przysysanie i przenoszenie za pomocą słomki różnych lekkich produktów spożywczych z jednej miseczki do drugiej np. kulek czekoladowych. Słomka powinna być przytrzymywania środkiem ust i nie powinna być przygryzana. Przenoszone przedmioty powinny być większe niż średnica słomki, by dziecko się nimi nie zachłysło!
8. Zbieranie czubkiem języka z talerza pojedynczych ziarenek ryżu preparowanego.
9. Oblizywanie ust posmarowanych miodem, dżemu itp.
Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego
Sprawność aparatu artykulacyjnego jest bardzo ważna dla wyrazistości naszych wypowiedzi. Wymawianiu poszczególnych dźwięków mowy towarzyszy poruszanie się warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ruchy te muszą być bardzo dokładne, tzn. powinny być wykonane w ściśle określony sposób, a także w danym miejscu jamy ustnej. Na przykład przy realizacji głoski s niezbędne jest zbliżenie siekaczy do siebie, co możliwe jest tylko przy prawidłowym zgryzie. Tak więc dla poprawnego artykułowania dźwięków mowy konieczna jest zarówno sprawność, jak i prawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego.
Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego mają na celu:
- usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy (dolnej ruchomej szczęki),
- opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych,
- wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowego wymawiania dźwięków,
- usprawnienie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego,
- wyuczenie prawidłowego połykania.
Zestaw i proporcje ćwiczeń uzależniamy od realizacji określonego celu.
Ćwiczenia powinny być prowadzone codziennie przez 5 - 10 minut. Trzeba jednak pamiętać, że czas trwania i liczbę powtórzeń należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Ćwiczenia staramy się urozmaicać, prowadzić w formie zabawowej, szczególnie dla dzieci młodszych. Na początku ćwiczymy z dzieckiem przed lustrem, kiedy potrafi już wykonać je bez kontroli, można wykorzystywać każdą nadarzająca się okazję: spacer, jazdę samochodem czy drogę do przedszkola. Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonane dokładnie, dlatego nie jest wskazany pośpiech, ani zbyt duża liczba ćwiczeń w ciągu jednych zajęć. Korzystniej jest powtarzać je przy różnych okazjach, aż zostanie osiągnięta precyzja i szybkość ruchów narządów artykulacyjnych.
PAMIĘTAJMY! Efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne powtarzanie.
Gimnastykę aparatu mowy rozpoczynamy od ćwiczeń najprostszych stopniowo zwiększajšc ich trudność. Na początku możemy wykorzystać naturalne sytuacje:
- Po posiłku pozwólmy dziecku wylizać talerz językiem jak kotek. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
- Po śniadaniu posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poprośmy, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek.
- Kiedy dziecko ziewa nie gańmy go, lecz poprośmy, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta.
- Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponujmy mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
- Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponujmy dziecku liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno.
- Podczas rysowania poprośmy dziecko, aby narysowało językiem kółko (dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust).
- Dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, żucie pokarmów a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.
Z małymi dziećmi ćwiczenia prowadzimy w formie zabawowej. Skuteczną i atrakcyjną formą ćwiczeń aparatu mowy są zabawy fabularyzowane w czasie których dzieci naśladują za pomocą warg i języka ruchy zwierząt czy różne czynności.
Ćwiczenia usprawniające wargi
- Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które
pękają
przekłute palcami ).
- Całuski - usta układamy w "ciup" i cmokamy posyłając do siebie buziaki.
- Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej.
- Zmęczony konik - parskanie wargami.
- Podwieczorek pieska - chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
- Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
- Rybka - powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby "zamknięte"
- Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
- Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
- Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
- Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
- Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).
- Pojazdy - naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera.itp.
Ćwiczenia usprawniające język (pionizacja)
- Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je
zaczarowanym miejscem
, parkingiem
itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
- Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
- Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
- Konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
- Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu.
- Karuzela - dzieci bardzo lubiš kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę.
- Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
- Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
- Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
- Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
- Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
Ćwiczenia żuchwy
- Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
- Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie.
- Krowa - naśladowanie przeżuwania.
- Guma do żucia - żucie gumy lub naśladowanie.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
- Zmęczony piesek - język wysunięty z szeroko otwartych ust, wdychanie i wydychanie powietrza ustami.
- Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.
- Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
- Biedronka, parasol, sukienka itp. - przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki...
- Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu.
-
Kukułka i kurka - wymawianie sylab:
ku - ko, ku -ko,
uku - oko, uku - oko,
kuku - koko, kuku - koko.
-
Chory krasnoludek - zabawa fabularyzowana
Krasnalek był chory i leżał w łóżeczku i przyszedł pan doktor
Krasnalek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, nie chce pić. Chyba się przeziębił:
- Ziewa szeroko z opuszczoną nisko dolną szczęką: aaaaaaaaaa
- Nie chce jeść i bardzo chudnie: wciąganie policzków
- Kaszle: z wysuniętym na zewnątrz językiem
- Chętnie ssie smoczek: naśladowanie odruchu ssania
- Bardzo marudzi: mmmm (murmurando)
Wzywamy pogotowie, pogotowie jedzie: eo, eo, au, au, ay, ay, iu, iu,yu, yu
Pan doktor zaleca:
- Płukanie gardełka (gulgotanie)
- Połykanie pastylek (naśladowanie połykania)
- Oglądanie gardła w lusterku (podczas wymawiania samogłosek)
Krasnalek zmęczony zabiegami ziewa (szeroko), ziewa i usypia:
- Chrapie (na wdechu)
- Chrapie (na wydechu)
Budzi się. Będzie brał inhalacje:
- Zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną dziurką)
- Wdycha powietrze nosem - wydycha ustami.
Krasnalek czuje się już lepiej - sprawdza czy gardło go jeszcze boli
Trzyma ręką gardło i wymawia sylaby (przy szeroko otwartych ustach):
ga go ge gu gy
ka ko ke ku ky
oko eke uku aku
ago ego ugu ogo
ga go ge gu gy
Zdrowy krasnoludek ma apetyt, zamyka usta i żuje coś smacznego (naśladowanie żucia).Po posiłku krasnal dostał czkawki:
Ap-ap, op-op, up-up, ep-ep, yp-yp, ip-ip.
Kiedy czkawka minęła postanowił pobawić się kolorowymi skrawkami papieru, które zdmuchiwał z blatu stołu. Papierki frunęły daleko, bo krasnal dmuchając na nie mówił: pa, po, pe, pi, pu, py (moment zwarcia przy p przedłużyć). Kiedy buzia mu się zmęczyła postanowił dmuchać na papierki przez nos.
Rotacyzm (reranie) – wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski r. Jej przyczynami może być budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko, zbyt duży lub krótki i gruby język, rozszczep podniebienia miękkiego, ogólna mniejsza ruchomość koniuszka języka), brak umiejętności słuchowej rozróżniania głosek, nieprawidłowe wzorce wymowy z otoczenia.
Rotacyzm dzieli się na:
- pararotacyzm, polegający na zastępowaniu (substytucji) głoski r innymi głoskami wymawianymi prawidłowo np.: j, ł, d, w, np. rower – jowel;
- mogirotacyzm, czyli opuszczanie (elizja) głoski r. Głoska r nie istnieje w systemie fonetycznym danej osoby: przykład: ryba – yba;
- rotacyzm właściwy, który polega na deformacji głoski r i tworzeniu dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym naszego języka. W skutek zmiany miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu, zaś jej brzmienie jest zdeformowane. Wyróżniamy tu:
- reranie języczkowe (drgania wykonuje języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego),
- wargowe,
- międzyzębowe (czubek języka drga wsunięty między zęby),
- podniebienne (polega na zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego, które wibruje podczas artykulacji r),
- gardłowe (powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła),
- policzkowe lub boczne (prąd powietrza skierowany jest w bok i wprawia w drgania policzki; podczas tej artykulacji drga czubek języka bądź krawędzie języka i jeden lub dwa policzki),
- nosowe (artykulacja głoski r swoim brzmieniem zbliżona jest do ng),
- krtaniowe,
- boczne,
- językowo-wargowe,
- świszczące (wymowa głoski r jest przedłużona i wzmocniona), językowo-boczne.
Głoska [r] jest dźwiękiem trudnym pod względem artykulacyjnym. Pojawia się zwykle najpóźniej w zasobie dźwiękowym dziecka, czasem dopiero między 5 a 6-tym rokiem życia, co można uznać za prawidłowość, zwłaszcza w przypadku, gdy dziecko zaczęło mówić stosunkowo późno. Wcześniej bywa ona zastępowana kolejno przez głoski [i], [1], które są formami rozwojowymi głoski [r].
Głoska [r] powstaje wskutek szybkich i delikatnych uderzeń czubka języka o wałek dziąsłowy, znajdujący się za górnymi zębami. Prawidłowe jej tworzenie następuje wówczas, gdy język pozostaje szeroki, a jego boki dotykają zębów trzonowych, przyjmując pewną, stałą pozycję, przy czym środkowa, a zwłaszcza przednia, część języka powinna być ruchliwa i elastyczna. Tak więc głoska [r] powstaje wskutek szybko następującego po sobie zamykania i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomocą wibrującego czubka języka. Wargi są przy tym lekko rozchylone, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka drogi do jamy nosowej.
Metody terapii
W większości przypadków rotacyzmu prowadzi się ćwiczenia wstępne, których celem jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Do podstawowych ćwiczeń języka należą:
- Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.
- Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.
- Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.
- Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.
- Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.
- Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.
- Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.
- Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.
- Kląskanie językiem.
- Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy znacznym otwarciu ust.
Metody substytucyjne (modyfikacje fonetyczne wprowadzające)
Są to sposoby przekształceń fonetycznych (modyfikacji), które umożliwiają przekształcenie dźwięków pomocniczych (łatwych dla pacjenta) w wywoływaną głoskę [r].
-
Przekształcanie [r] z dziąsłowego [d]:
Język musi być luźny, szeroki, uniesiony wysoko i napięty w tylnej części. Głoska pomocnicza [d] musi być tworzona lekko i delikatnie, aby mogła być przekształcona w [r].
Delikatne tworzenie [d] możemy osiągnąć albo odwołując się do wyobraźni dziecka, albo polecając nucenie znanych melodyjek za pomocą dźwięku [d]. Toteż nie polecamy dziecku powiedz (d), gdyż wówczas powstanie głoska z niepożądanym, pełnym zwarciem, ale odwołujemy się do wyobraźni mówiąc wyobraź sobie, że chcesz powiedzieć (d).
Oprócz spełnienia tych warunków należy pamiętać o odpowiednim otwarciu ust oraz silnym wydechu z intencją wprawienia w wibrację czubka języka, aby doprowadzić do wytworzenia [r], zbliżonego brzmieniowo do naturalnego „r”.
-
Wymawiamy lekko i delikatnie sylaby [te-de], przy czym podczas wymowy głoski [d] (dziąsłowej) czubek języka powinien stykać się z dziąsłami; samogłoski zaś są tworzone bardzo cicho i krótko. Stale pamiętamy o tym, aby język był rozluźniony i szeroki.
-
W czasie tworzenia pomocniczego dźwięku [l] szybko poruszamy palcem wskazującym pod czubkiem języka dziecka: język musi być rozluźniony, policzki przyciśnięte.
-
W czasie przedłużania dźwięku pomocniczego [ź] opuszczamy energicznie szczękę dolną. Innym, trudniejszym sposobem jest potrącanie palcem wędzidełka podjęzykowego w czasie wymawiania [ź]. Skorygowanego dźwięku [r] nie staramy się wymawiać w izolacji, lecz łączymy go początkowo z głoskami zwartymi bezdźwięcznymi, a mianowicie: pda, tda, kda, przy czym [d] ma być jedynie zaznaczone. Następnie wymawiamy w podobny sposób wyrazy: [planie], [tdava], [kdova]. Następnie utrwalamy [r] w sylabach i wyrazach, w których występuje ono po kolejnych spółgłoskach [p, b, d, t, g, k, x, m, f, v, ś, ź, s, z, ś, ź].
Istnieją jeszcze inne, często stosowane w praktyce logopedycznej metody, w których dźwiękami pomocniczymi są głoski [t] i [d]. We wszystkich tych ćwiczeniach ważne jest prawidłowe, tj. delikatne tworzenie głosek pomocniczych oraz intencja wprawienia w wibrację czubka języka:
-
Wymawiamy połączenia [teda] najpierw w tempie wolnym, a następnie coraz szybciej, przy czym [e] wymawia się krótko i delikatnie, natomiast [a] z naciskiem i przedłużeniem. Wskutek tego postępowania otrzymamy sylabę [tra] z dźwiękiem [r) zbliżonym do prawidłowego [r].
-
Powtarzamy w szybkim tempie połączenia [tdt - tdt]... oraz [dtd - dtd]... z tym, że dźwięk [t] ma być tworzony energicznie i z ekspresją, natomiast [dj bardzo delikatnie. W podobny sposób można również wymawiać połączenia [bda, bdo, bdu] z możliwie najkrótszym i delikatnym [d].
-
W połączeniu [deda] [e] wymawiamy krótko i bez ekspresji, natomiast [a] długo i z przyciskiem. Następnie utrwalamy [r] w sylabach [dra, dro, dru, dra, dry] oraz w wyrazach: [drabina, droga-, drut] itp.
-
Wymawiamy najpierw szeptem i bardzo swobodnie [t]... [d]..., a następnie [t], [d], [n] z wyraźną pauzą między [t, d] a [n]. Następnie wymawia się takie wyrazy, jak np. [trava], [trepy], w których zamiast [r] będzie wstawiony dźwięk [d], przy czym nagłosowe [t] w tych wyrazach powinno być wyróżnione, a [d] nieco słabsze, jednakże obydwa dźwięki tworzymy przy maksymalnie ograniczonych ruchach języka. Jeśli dziecko umie wymawiać prawidłowo ćwiczone wyrazy w tempie wolnym, przechodzimy do coraz szybszego wymawiania, zbliżając się tym sposobem coraz bardziej do prawidłowego [r].
-
W pracy z małymi dziećmi stosuje się często metodę polegającą na wstawianiu przed [d] delikatnego, krótkiego [e]. I tak, ćwicząc [ed, ed, ed]. Powstaje przy tym jednouderzeniowe [r], które można od razu ćwiczyć w nagłosie (na początku słowa) wypowiadanie wyrazów zachowując następującą kolejność samogłosek, występujących po [r): [a, e, y, u, o], a więc [rak, ryk, ruch, rok].
-
W miejscu, gdzie powinna występować głoska [r], wstawiamy podwójne [dd], wymawiając np. [bddat] brat, [bddanie] pranie, [tddawa] trawa, itd.
-
Podnosimy rozluźniony język do podniebienia twardego i lekko dotykamy go, po czym nabieramy dużo powietrza przez nos, a wydychamy szybko i mocno przez usta. Silne uderzenie strumienia wydychanego powietrza może spowodować, że czubek języka zacznie drgać „porwany” niejako siłą strumienia wydychanego powietrza.
-
Przy dość szeroko otwartych ustach przyciskany przednią część języka do górnych zębów (siekaczy i kłów), co uniemożliwi wypływ powietrza, przy czym logopeda lub samo dziecko dotyka palcem brzegu języka od spodu. Nabieramy powietrza przez nos i silnie wydychamy przez usta. Silny strumień powietrza wydechowego spowoduje, że palec zostanie wypchnięty, a czubek języka ześlizgnie się po wałku dziąsłowym i zacznie wibrować.
Czy można zapobiec rotacyzmowi?
By zapobiec ewentualnym opóźnieniom w wymowie R, zwracając się do malca nie należy seplenić ani zdrabniać – chodzi o to, by jak najszybciej poznał on wzorce prawidłowej wymowy i intuicyjne próbował je naśladować.
Z 2-4 letnim dzieckiem można też już bawić się w różne zabawy przygotowujące do wymowy głoski R. Ich celem jest m.in. wzmocnienie mięśni języka i przygotowanie go do wypowiadania trudnych dźwięków. Nie są trudne: z maluszkiem można bawić się np. w dotykanie językiem do nosa, czy rysowanie jego czubkiem obrazków na podniebieniu, dotykanie końcem języka na zmianę podbródka i nosa, unoszenie czubka języka do dziąseł z jednoczesną wymową głoski D lub L, czy dotykanie językiem górnych zębów od środka i z zewnątrz, mlaskanie, a nawet dynamiczne wypowiadanie głosek: „lalalalalala”, czy „ddddddddd”.
WSKAZÓWKI LOGOPEDYCZNE DLA RODZICÓW
Istotnym elementem profilaktyki wad wymowy jest świadomość Rodziców i najbliższego otoczenia dziecka. Poniżej prezentuję tzw. przykazania logopedyczne:
1. ZWRÓĆ UWAGĘ NA SPOSÓB ODDYCHANIA DZIECKA. Wdech i wydech przy spoczynku lub milczeniu powinien się odbywać przez nos. Jeśli przy oddychaniu dziecko ma otwartą buzię, powinno Cię to zaniepokoić.
2. BY DOBRZE MÓWIĆ, TRZEBA DOBRZE SŁYSZEĆ. Jeśli musisz powtarzać polecenie lub prośby kierowane do dziecka, sprawdź Jego słuch.
3. MÓWIĄC DO DZIECKA, NIE SPIESZCZAJ FORM WYRAZÓW. Tylko właściwa wymowa i zachowanie poprawnych form gramatycznych dadzą pożądany efekt w postaci prawidłowej wymowy.
4. ZWRÓĆ UWAGĘ NA BUDOWĘ JĘZYKA, WARG, POLICZKÓW, PODNIEBIENIA (miękkiego i twardego) oraz JĘZYK. Jeśli masz wątpliwości co do ich wyglądu, ułożenia, wielkości czy ruchliwości, udaj się do specjalisty po konsultację.
5. UCZ DZIECKO GRYZIENIA od momentu, gdy tylko zaczniesz podawać pokarmy stałe. Gryzienie marchewki, jabłka, skórki od chleba wpływa na prawidłowe połykanie pokarmów, ułożenie zębów i żuchwy oraz prawidłowe ruchy języka.
6. CODZIENNIE CZYTAJ DZIECKU NA GŁOS, przynajmniej 20 minut, dziecko poprawia swoją wymowę, doskonali ją, starając się naśladować to, co słyszy od otoczenia. Dzięki głośnemu czytaniu dorosłego dziecko także wzbogaca swoje słownictwo, ćwiczy pamięć werbalną, zdolność koncentracji uwagi, umiejętność budowania zdań.
7. PODCZAS CZYTANIA NIECH TWOJE DZIECKO OPOWIADA treść ilustracji, naśladuje różne odgłosy (np. szum wiatru, pukanie, odgłosy zwierząt). Wyrazy dźwiękonaśladowcze są doskonałym ćwiczeniem usprawniającym narządy artykulacyjne, przygotowują dziecko do wymowy kolejnych głosek.
8. ZACHĘCAJ DZIECKO DO NAUKI WIERSZY NA PAMIĘĆ ORAZ RYMOWANEK. Jest to doskonała forma ćwiczeń utrwalających wyrazistą wymowę. Rytm i koordynacja mają ogromne znaczenie dla rozwoju, płynnej zrozumiałej mowy.
9. WPROWADŹ DO ZABAWY GIMNASTYKĘ BUZI I JĘZYKA. Ćwiczenia logopedyczne nie muszą być nudne! Niech to będzie zabawa dla Ciebie i dziecka. Dodatkowo będzie to czas, jaki spędzicie razem i to już jest sukces. O tym, jak prowadzić tę gimnastykę, porozmawiaj z logopedą dziecka. On udzieli Ci fachowych wskazówek.
10. ĆWICZENIA WYKONUJCIE SYSTEMATYCZNIE. Tylko wtedy przyniosą one oczekiwany efekt. Ćwiczyć można zawsze i wszędzie, nie musi się to odbywać w wyznaczonym, ustalonym czasie. Jest to nawet niewskazane, gdyż dziecko nie powinno traktować takich ćwiczeń jak obowiązku.
11.STARAJ SIĘ BY ROZMOWA BYŁA PRZYJEMNOŚCIĄ. Unikaj nieustannego poprawiania wymowy dziecka. Dziecko ciągle upominane wycofuje się z kontaktów słownych.
12. OGRANICZ OGLĄDANIE TELEWIZJI. Przekaz telewizyjny jest mało zrozumiały dla dziecka, zaburza myślenie logiczne oraz może być przyczyną dysleksji. Jeśli już staraj się wybierać wartościowe programy. Bądź zawsze zorientowanym, co dziecko ogląda. Nie zostawiaj włączonego telewizora, jeżeli nikt go nie ogląda.
13. DBAJ O MOCNĄ WIĘŻ EMOCJONALNĄ. Głaskaj, przytulaj, chwal dziecko. Zachęca to do kontaktów werbalnych.
14. DBAJ O PRAWIDŁOWY ROZWÓJ RUCHOWY. Zachęcaj do biegania, wspinania się po drabinkach, jazdy na hulajnodze, rowerze, rolkach. Usprawniaj motorykę palców, poprzez wydzieranie, naklejanie, lepienie z plasteliny, malowania, rysowanie.
15. STARAJ SIĘ BY ZABURZENIE MOWY ZOSTAŁO USUNIĘTE PRZED PODJĘCIEM NAUKI SZKOLNEJ. Uchroni to dziecko przed otrzymywaniem niższych ocen, wyśmiewaniem przez rówieśników-stresem.
Ćwiczenia utrwalające głoski [k, k’, g, g’]
I. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głoski [k]
1. Utrwalamy głoskę [k] w sylabach:
ka,ko,ku, ak, ok, ik, yk
aka, oko, uku, ako, aku, oka, oku,
uka, uko, ika, iku, iko, yku, yko, yka.
1. Utrwalamy głoskę [k] w wyrazach:
-w nagłosie: kapa, kanapa, kawa, kasa, kabel, kamień, kalosze, koc, koń, kosa, koza, kolej, komin, kowal, kolacja, kopalnia, kolonia, korale, koszula, kefir, kęs, kępa, kula, kura, kuźnia, kuchnia
-w śródgłosie: bajka, balkon, foka, jajko, lalka, ławka, mleko, oko, okno, piłka, pokój, pułapka, ukłon, puka, pakuje
-w wygłosie: bak, bałwanek, lejek, lek, lok, mak, niemowlak, obok, ołówek, pająk, palnik, pilnik, pyłek, wek, wnu
-występującą dwukrotnie: kajak, kakao, kalka, kawka, kamionka, kamyk, kanapka, klamka, klepka, kminek, kok, kolanko, kolebka, kolejka, konewka, konik, kubek, kujawiak, lekko, pakunek
2. Utrwalamy głoskę [k] w zestawieniach dwuwyrazowych:
bok konia, obok kamienia, pyłek konwalii,
kulawy koń, koło kamienia, kula kowala, komin kopalni, kulawa koza,
kilka pakunków, kolebka komików, kłak konika
3. Utrwalamy głoskę [k] w zdaniach:
Kukułka w kółka kuka.
Kamil kupił kabel.
Kowboj klepie konia.
Kino klubowe jest koło kolumny.
W pokoju jest kanapa.
W pokoju jest kanapa.
W kabinie kąpielowej pękł kafelek
4. Materiał do ćwiczeń głoski [k], w których występują głoski detalizowane oraz [r]
kabanos, kaczor, kamera, kara, karmel, karp, kura, akacja, beksa, cyrk, laska, sarenka, sroka, szynka, berek, boczek, burak, cukierek, serek, sernik, sok, sznurek, kaczka, kamizelka, kanarek, klocek, kluczyk, korek, kreska, krówka,
karabin Karola, kościół katedralny, kosz kuzyna, kolacja kolarza, kulawy osiołek, kosz kanapek, klub lalek, klasa dziewczynek, kara nauczycielek, kolorowy obrazek, kubek kefiru, bek kozy, pazurek kanarka, kawałek kury, skok konia, zamek króla, kołyska niemowlaka, kark krówki, karmnik królika,
Mechanik wykrył defekt silnika.
Jacek wykpił Jurka.
Sarenka skryła się w lesie.
Łukasz czeka na koniec lekcji.
Kawa z mlekiem jest moim przysmakiem.
Kukułka ciągle kuka. Kamil kupił kolorowy koc.
Kasia kołysze lalkę w kołysce.
5. Materiał do ćwiczeń rozróżniających głoski [k] i [t] – (dopiero teraz włączamy głoskę [t])
kaptur, kapusta, apteka, butelka, siatka, kostka, kartka, kurtka, truskawka, klamka, kotek, kwiaty, lotka, płotek, motylek, nitka, atakuje, dotyka, plotkuje,
konie-tonie, kania-tania, Kuba-tuba, kuli-tuli, kaczka-taczka, korba-torba, kura-tura, ten kawał, ta kanapa, tania kawa, tata kowala, tu kolumna, telefon kolejowy, tył konia, tajny klub, tona kawy, tani keks, trener kolarzy, tajna komisja,
Kobieta dotyka aktówki.
Ptak atakuje motyla.
Kotek pije mleko.
W klatce jest kanarek.
Matka tka makatkę dla Natki.
Tatko tynkuję aptekę.
Kot wykopał dołek w piasku.
Altanka jest pełna kwiatków.
Katarzyna jest plotkarką.
Kotek Tolka wyskoczył na stołek.
6. Zagadki
Jestem biała, szara, ruda albo czarna. Niosę smaczne jaja, lubię dziobać ziarna.
Choć go nikt nie uczył, bardzo ładnie mruczy. Pośród nocnej ciszy poluje na myszy.
Ten biały napój daję nam zdrowie. Nie możesz zgadnąć? Kotek ci powie...
Łatwo mnie poznacie, gdy wspomnicie bajkę. Chodziłem tam w butach
i paliłem fajkę.
II. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głoski [k’]
1. Utrwalamy głoskę [k’] w sylabach:
kia, kio, kiu, kie, aki, uki, eki, yki, oki, ki
akia, okio, ukiu, akio, akiu, okia, okiu,
ukia, ukio, ikiu, ykio, ykia.
2. Utrwalamy głoskę [k’] w wyrazach:
-w nagłosie:
kieliszek, kielnia, kiełbasa, kiermasz, kierowca, kierownik, kierunek, kieszeń, kij, kilof, kineskop, kino, kiosk, kiszony,
-w śródgłosie:
Ankieta, bankier, brykiet, bukiet, cukierki, kobieta, kukiełka, lakier, likier, mankiet, okienko, orkiestra, paznokcie, rakieta, sukienka,
3. Utrwalamy głoskę [k’] w zestawieniach dwuwyrazowych:
bankiet bankierów, szerokie sukienki, lakierowany paznokieć, słodkie cukierki, cienkie kiełbaski, kiepski bukiet, makieta kiosku, kieszonkowa ekierka,
III. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głoski [g]
1. Utrwalamy głoskę [g] w sylabach:
ga, go, gu,
aga, ogo, ugu, ago, agu, oga, ogu,
uga, ugo, iga, igu, igo, ygu, ygo, yga.
2. Utrwalamy głoskę [g] w wyrazach:
-w nagłosie:
gapa, ganek, garnek, gazeta, gorący, gołąbek, góra, gumka, guzik, gęś, gąbka, gama, gmina, głowa, golf, gubi, gumowy, goły,
-w śródgłosie:
bagno, bogowie, flaga, igła, noga, mgła, ogon, papuga, poligon, toga, ulga, uwaga, waga, biega, pomaga, uboga, wagon,
- występującą dwukrotnie:
gałgan, Głogów, gongowy,
3. Utrwalamy głoskę [g] w zestawieniach dwuwyrazowych:
kogel - mogel, gliniana gleba, główny gajowy, głowa gołębia, uboga gmina, wilgotna nogawka, garnek grochu, gruba igła, wagon węgla, gęsta mgła, gorący garnek, gorączka Grzesia,
4. Utrwalamy głoskę [g] w zdaniach:
Gaweł goni Jagnę po bagnie.
Waga wymaga uwagi.
Aga gotuje leguminę.
Bogna pielęgnuje jagnię.
Wygoiła się noga papugi.
5. Materiał do ćwiczeń rozróżniających głoski [g] i [d]
gęby-dęby, goły-doły, gaj-daj, dwa gołębie, gumowa drabina, dom gajowego, dawne gminy, gotowana dynia, główne danie, dawne gale,
Bogdan, gady, godło, gondola, jagoda, Magda, migdał, pogoda, wygoda, głodna,
Długie są gawędy gaduły.
Bogdan odgadł zagadkę.
Od tygodnia w Gdyni jest ładna pogoda.
To gondola wygląda na wygodną.
Gosia ma domek dla lalek.
Magdę boli gardło.
6. Zagadki
Gdy do szycia mam siada, do uszka jej nitkę wkłada.
W głębi ziemi ukryty. Przez górnika wydobyty, daje ciepło moc i światło,
a nazwę – odgadniesz łatwo.
W każdej wsi jest taki budzik, który co dzień budzi ludzi. Budzik chodzi, łapką grzebie. Choć nie czesze się , ma grzebień...
IV. Ćwiczenia utrwalające prawidłową wymowę głoski [g’]
1. Utrwalamy głoskę [g’] w sylabach:
gia, gio, giu, gie, agi, ugi, egi, ygi, ogi,
agia, ogio, ugiu, agio, agiu, ogia, ogiu,
ugia, ugio, igiu, ygio, ygia.
2. Utrwalamy głoskę [g’] w wyrazach:
-w nagłosie:
Gienka, giełda, gierki, giermek, gigant, gil, gilotyna, gimnastyka, gips, gitara
-w śródgłosie:
angina, bagienko, biologia, bagietka, bogini, cegiełka, figiel, higiena, igiełka, magia, nogi, ogień, ogień, szwagier, węgiel, żagiel, zgięty.
3. Utrwalamy głoskę [g’] w zestawieniach dwuwyrazowych:
nagie nogi, igiełka Gieni, zgiełk giełdy, wygięty żagiel, nagietki szwagierki,